ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਡਿਜੀਟਲ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਪਹੁੰਚ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅੱਜ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਵਿਗਾੜ, ਅਤੇ ਮਨਘੜਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਸੂਚਿਤ ਜਨਤਕ ਭਾਸ਼ਣ, ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਏਕਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੱਥ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ ਵਿਚਕਾਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਧੁੰਦਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ‘ਤੇ ਨਕੇਲ ਕੱਸਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕਦੇ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾਜ਼ੁਕ ਨਹੀਂ ਰਹੀ।
ਫੇਕ ਨਿਊਜ਼ ਦਾ ਅਸਰ
ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਨਤੀਜੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਲੋਕ ਰਾਏ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਭੜਕਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 2016 ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਝੂਠੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਵੋਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਨੇ ਵਾਇਰਸ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ, ਇਲਾਜ ਦੇ ਵਿਕਲਪਾਂ ਅਤੇ ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਉਪਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਅਫਵਾਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਨਤਕ ਭੰਬਲਭੂਸਾ ਅਤੇ ਜੋਖਮ ਭਰੇ ਵਿਵਹਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਨਾਗਰਿਕ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਮਨਘੜਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਹੇਰਾਫੇਰੀ, ਧਰੁਵੀਕਰਨ ਅਤੇ ਕੱਟੜਵਾਦ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖਬਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਵੋਟਰਾਂ ਕੋਲ ਸਹੀ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਨੇ ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਬੇਮਿਸਾਲ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਐਲਗੋਰਿਦਮ ਅਕਸਰ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਨਾਲੋਂ ਸਨਸਨੀਖੇਜ਼ ਅਤੇ ਗੁੰਮਰਾਹਕੁੰਨ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਫੇਸਬੁੱਕ ਅਤੇ ਟਵਿੱਟਰ ਵਰਗੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਤੱਥ-ਜਾਂਚ ਦੇ ਉਪਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ, ਅਤੇ ਗੁੰਮਰਾਹਕੁੰਨ ਦਾਅਵੇ ਵਾਲੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਨੂੰ ਲੇਬਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਹਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਚੁਣੌਤੀ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।
ਕਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਉਪਾਅ
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਕਰਨ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਾਨੂੰਨ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਮ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਕੁਝ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਏ ਹਨ ਜੋ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੁਰਮਾਨੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚੋਣਾਂ ਜਾਂ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਜਿਹੇ ਉਪਾਅ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਅਤੇ ਅਸਹਿਮਤੀ ਵਾਲੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਹਨਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਸ਼ੀਲ ਪਹੁੰਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਿੱਧੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਡਿਜੀਟਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਮੂਲ ਅਤੇ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਫੰਡਿੰਗ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗਾ।
ਮੀਡੀਆ ਸਾਖਰਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ
ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਟਿਕਾਊ ਹੱਲ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਮੀਡੀਆ ਸਾਖਰਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਵਧੇਰੇ ਸਮਝਦਾਰ ਆਬਾਦੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਰਜ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸੋਚ ਦੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਖਪਾਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ, ਰਾਏ ਅਤੇ ਤੱਥ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ, ਅਤੇ ਤੱਥ-ਜਾਂਚ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਹੁਨਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕਰਕੇ, ਸਮਾਜ ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲਚਕੀਲਾਪਣ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਸੂਝਵਾਨ ਨਾਗਰਿਕ ਵੱਲ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਲੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਜਮਹੂਰੀ ਸਮਾਜਾਂ ਦੀ ਅਖੰਡਤਾ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਦੀ ਤਤਕਾਲਤਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਤਕਨੀਕੀ ਹੱਲ, ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਿਯਮ, ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਸਾਖਰਤਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੁਆਰਾ ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ‘ਤੇ ਨਕੇਲ ਕੱਸ ਕੇ, ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੋਵੇ। ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁਣ ਹੈ-ਸਾਡਾ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਭਵਿੱਖ ਇਸ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਸਵਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾ
ਸਸ ਮਾਸਟਰ
ਸਸਸਸ ਹਾਕੂਵਾਲਾ
ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ
79860-27454
Leave a Reply